Θυμάμαι μία φίλη μου και συμμαθήτρια μου, τότε παλιά στο ωδείο, όταν ήμασταν μικροί, την Α. Για ευνόητους λόγους θα μάθετε μόνο το πρώτο γράμμα του ονόματός της. Έκανε κλασικό πιάνο λοιπόν και μάλιστα σε λίγους μήνες θα πήγαινε για το πτυχίο της. Πήγαινα συχνά στο σπίτι της, γιατί ήταν ούτε εκατό μέτρα από το δικό μου και... ΕΙΧΕ ΠΙΑΝΟ! Πού αλλού θα έβρισκα άλλωστε την ευκαιρία τότε να παίξω (εντάξει, να προσπαθήσω έστω) με τον βασιλιά των μουσικών οργάνων; Να ‘μαι λοιπόν εκεί ένα απόγευμα μαζί με την κιθάρα μου, δύο παγωτά, πατατάκια και αναψυκτικά. Της είχα πει από το τηλέφωνο ότι θα έρθω να τζαμάρουμε μπλουζ. Δεν κατάλαβε τι της είπα, αλλά δεν πειράζει. Είχα παγωτό εξάλλου. Κουρδίζω, ανάβω ενισχυτή και ξεκινάμε. Και ακολουθεί η εξής στιχομυθία:
Π - ¨Λοιπόν, πάμε να τζαμάρουμε ένα μπλουζ από Λα. Φαντάζομαι δε θα ξέρεις, λόγω του ότι κάνεις κλασικό πιάνο¨
Α - ¨Δεν έχω ιδέα!¨
Π - ¨Οκ, θα σου γράψω τη φόρμα και τις συγχορδίες, μισό…¨ (της γράφω έναν απλό οδηγό)
Α - ¨Τι είναι αυτό;¨
Π - ¨Τι εννοείς;¨
Α - ¨Αυτά τα γράμματα εδώ και οι αριθμοί¨ (εννοούσε τα ακόρντα, Α7, D7 κτλ)
Π - ¨Το ‘ξερα… μισό να σου γράψω τις νότες των ακόρντων¨
Α - ¨Ωραία ναι, να τις παίζω τις συγχορδίες… ε και; Πώς να παίξω, τι να κάνω ακριβώς;¨
Π - ¨Ε να παίξε ένα shuffle ρυθμό. Κάτσε να σου γράψω κανα δυο παραδείγματα.¨
Α - ¨Ρε δεν καταλαβαίνω… ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΑΚΡΙΒΩΣ;¨
Π - ¨Καλά… να φέρω παγωτό;¨
Και κάπου εδώ τελείωσε πριν καν αρχίσει το τζαμ. Ήταν η πρώτη φορά λοιπόν τότε που συνειδητοποίησα ότι ο αυτοσχεδιασμός για κάποιους μουσικούς δεν είναι κάτι το αυτονόητο. Δεν μπορούν όλοι να το κάνουν. Αλλά και αυτοί που μπορούν, δεν είναι ότι έχουν κάτι το ξεχωριστό έναντι των άλλων. Απλά το έχουν διδαχτεί και το έχουν μελετήσει. Μιλάω εκτενέστερα γι’ αυτό το θέμα σε προηγούμενό μου άρθρο, οπότε δε θα επεκταθώ τώρα.
Ας μεταφερθούμε τώρα αρκετά χρόνια μπροστά, όταν ήμουν φοιτητής στο κονσερβατόριο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία. Κάποια στιγμή εκεί συνάντησα μερικούς μουσικούς-φοιτητές του τμήματος κλασικού σπουδών από κάποιο άλλο κονσερβατόριο της χώρας, οι οποίοι και μου κατέρριψαν αυτόν το μύθο που λέει πως οι κλασικοί μουσικοί δε μπορούν να αυτοσχεδιάσουν. Εκείνοι μπορούσαν! Μου είπαν κατόπιν ότι στο δικό τους κονσερβατόριο, έχουν ένα μάθημα επιλογής με τίτλο ¨αυτοσχεδιασμός για κλασικούς μουσικούς¨. Μου είπαν το όνομα του καθηγητή. Τέλεια! Είναι ο ίδιος καθηγητής που διδάσκει τζαζ τρομπέτα στην Ουτρέχτη. Θα βγούμε να τον κεράσω μπύρες, θα έχω το τετράδιο μου μαζί και θα τον βομβαρδίσω με ερωτήσεις.
Καθίσαμε στο μπαρ περίπου τρεις ώρες. Σε πρώτη φάση μου εξήγησε τη δομή του μαθήματος. Το πρώτο έτος αφορούσε στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, που σημαίνει πως δε χρησιμοποιούσαν για παράδειγμα κάποιο τζαζ στάνταρ ή κάποια άλλη συγκεκριμένη φόρμα. Ήταν ένα παιχνίδι νοτών και ηχοχρωμάτων. Θυμάμαι τους φοιτητές να μου λένε πως το περίμεναν πώς και πώς κάθε εβδομάδα αυτό το μάθημα. “Είναι η παιδική μας χαρά” μου είπαν χαρακτηριστικά. Ο συγκεκριμένος λοιπόν καθηγητής που έκανε το μάθημα, κάθε ένα εξάμηνο έκανε μια συνάντηση με τους καθηγητές που δίδασκαν το κυρίως όργανο στους φοιτητές αυτούς και συζητούσαν αν έχουν παρατηρήσει κάποιες αλλαγές όσον αφορά στη συνολική μουσική τους εκτελεστική ικανότητα.
Παρατήρησαν λοιπόν αλλαγές. Μία από τις πιο εμφανείς ήταν η ικανότητα τους να απομνημονεύουν πλέον πιο εύκολα τα καινούρια κομμάτια που μελετούσαν. Είχαν καλύτερη αίσθηση της φόρμας των έργων που έπαιζαν. Ένα γρήγορο passage δεν ήταν πλέον γι’ αυτούς απλά μια σειρά από νότες. Ήταν για παράδειγμα η κλίμακα που ανεβαίνει διατονικά από την 3η βαθμίδα μέχρι την 9η. Κατόπιν επιστρέφει μέχρι την 7η όπου και αρχίζει να ανεβαίνει το diminished arpeggio μέχρι την b9, το λύνει στην τονική, συνεχίζει να κατεβαίνει το V7 πλέον arpeggio όπου και καταλήγει εν τέλει στην τονική της κλίμακας. Όλο αυτό ήταν πλέον κάτι που κωδικοποιούσαν εύκολα και άμεσα και γι’ αυτόν το λόγο το θυμόντουσαν. Το τελευταίο που παρατήρησαν και ίσως το σημαντικότερο, ήταν πως με τον καιρό είχαν αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση στη σκηνή και όχι μόνο. Δε φοβόντουσαν το λάθος. Και αυτό σαφέστατα είχε μεγάλο όφελος σε όλη τη μουσική τους εκπαίδευση και πορεία.
Έχουν γίνει διάφορες έρευνες όσον αφορά στην επίδραση και τα οφέλη της μουσικής στον άνθρωπο. Πιο συγκεκριμένα έχουν γίνει και έρευνες πάνω στην αλλαγή λειτουργίας του εγκεφάλου σε μουσικούς , όταν εκτελούν ένα μουσικό έργο από μνήμης και όταν αυτοσχεδιάζουν.
Μία από αυτές έγινε το 2008 από τους:
Charles J. Limb: Language Section, Voice, Speech and Language Branch, National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, National Institutes of Health, Bethesda, Maryland, United States of America, Department of Otolaryngology-Head and Neck Surgery and Peabody Conservatory of Music, Johns Hopkins University, Baltimore, Maryland, United States of America.
και
Allen R. Braun: Language Section, Voice, Speech and Language Branch, National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, National Institutes of Health, Bethesda, Maryland, United States of America.
Σε αυτήν την έρευνα συμμετείχαν έξι πιανίστες, μουσικοί της τζαζ και τους έβαλαν σε ένα fMRI scanner. Ένα μηχάνημα που μετράει τις μεταβολές στη ροή του αίματος στα διάφορα μέρη του εγκεφάλου. (στην αρχή του πειράματος χρησιμοποίησαν έξι κιθαρίστες, αλλά για κάποιον ανεξήγητο λόγο το μηχάνημα δεν έδειχνε απολύτως καμία ένδειξη). Το πείραμα λοιπόν είχε δύο φάσεις. Στην πρώτη τους ζητήθηκε να παίξουν την Ντο ματζόρε κλίμακα πάνω κάτω σε μία οκτάβα και κατόπιν να αυτοσχεδιάσουν πάνω στην ίδια κλίμακα , αλλά μόνο μέσα στο εύρος της μίας οκτάβας. Στη δεύτερη φάση με τη βοήθεια ενός jazz rhythm section (μπάσο και τύμπανα), τους ζητήθηκε να παίξουν από μνήμης τη μελωδία ενός γνωστού τζαζ στάνταρ και μετά να αυτοσχεδιάσουν πάνω στη φόρμα του κομματιού. Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά εντυπωσιακά. Παρατηρήθηκε ότι διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνταν στην από μνήμης εκτέλεση και διαφορετικές στον αυτοσχεδιασμό. Πιο συγκεκριμένα κατά τον αυτοσχεδιασμό ήταν ανενεργή μία περιοχή που πιστεύεται πως είναι υπεύθυνη για την επίλυση προβλημάτων και τη συνειδητή αξιολόγηση της απόδοσής μας. Ενώ ήταν ενεργή μία άλλη περιοχή που φαίνεται πως παίζει σημαντικό ρόλο στην προσωπική έκφραση και στην επινόηση μίας ιστορίας ή την περιγραφή μίας μνήμης. Τα αποτελέσματα αυτά υπονοούν πως η δημιουργικότητα ενός μουσικού ενισχύεται όταν δε χρησιμοποιείται η περιοχή αυτή του εγκεφάλου , που ευθύνεται για την αξιολόγηση του εαυτού μας. Μπορούμε να υποθέσουμε λοιπόν πως οι μουσικοί αυτοί έχουν την ικανότητα να “κλείσουν” ουσιαστικά αυτήν την περιοχή , ώστε να τους βοηθήσει να είναι πιο χαλαροί και να νιώθουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση όταν παίζουν μουσική σε ένα διαγωνισμό ή μία συναυλία για παράδειγμα. Πιο πρόσφατες μελέτες επίσης έχουν δείξει πως οι μουσικοί που μπορούν να αυτοσχεδιάζουν, δείχνουν να έχουν πιο αυξημένη δημιουργικότητα και γενική μουσική αντίληψη , όταν συγκρίνονται με μουσικούς με χαμηλότερη ικανότητα αυτοσχεδιασμού.
Το τελευταίο ενδιαφέρον εύρημα της προαναφερθείσας έρευνας ήταν πως τα αποτελέσματα αυτά παρατηρήθηκαν όχι μόνο όταν οι πιανίστες αυτοσχεδίαζαν πάνω στο jazz standard, αλλά ακόμα και στην απλούστερη διαδικασία του να αυτοσχεδιάζουν πάνω στην Ντο ματζόρε κλίμακα.
Οπότε αγαπητοί μου φίλοι μην αγχώνεστε. Όχι , δε χρειάζεται να μελετήσετε όλο το Omnibook του Charlie Parker, ούτε να παίζετε το Giant Steps στο 300bpm και στα 12 κλειδιά. Αρκούν απλά παιχνίδια ελεύθερου αυτοσχεδιασμού για να αναπτύξετε αυτήν την ικανότητα.
Και όπως είπαν και οι φοιτητές του Κονσερβατορίου στην Ολλανδία, αυτό το μάθημα ήταν η “παιδική χαρά” τους. Χαρά! Αυτή η λέξη... Αυτό το αίσθημα που πρέπει πάνω από όλα να κυριαρχεί όταν παίζουμε μουσική. Γιατί πρωτίστως γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο παίζουμε μουσική. Για την ευτυχία και τη χαρά που μας δίνει.
Και πιστέψτε με, αν για μία ώρα την εβδομάδα ξεφεύγουμε από νόρμες και φόρμες στη μουσική και απλά παίζουμε σαν παιδιά, είναι ό,τι καλύτερο !
Άμα έχουμε και παγωτό όπως τότε που πήγαινα στη φίλη μου την Α. Ακόμα καλύτερα!
